In het midden van de Atlantische Oceaan liggen de Azoren, een vulkanische archipel. De Azoren liggen op een zijtak van de Atlantische Rug, op de kruising van drie grote tektonische platen. Uit deze vulkanische hotspot, die al zeven miljoen jaar actief is, zijn negen eilanden ontstaan die zich uitstrekken over een afstand van 480 km. Op deze unieke locatie treffen we zo'n 1500 vulkanen, waaronder 13 zogeheten stratovulkanen. De majestueuze Pico, die in de afgelopen 1500 jaar 22 keer is uitgebarsten, en de zeer jonge vulkaan Capelinhos, die in 1957 is ontstaan, zijn de meest verbazingwekkende voorbeelden.
De vulkaan Capelinhos op de Azoren
De vulkaan Capelinhos vormt een kaap aan de westkant van het eiland Faial op de Azoren. De geërodeerde vulkaankegel vormt een soort maanlandschap, met kliffen die in de Atlantische Oceaan storten. De vulkaan is ontstaan uit een uitbarsting die meer dan een jaar duurde. Het is in feite tot op heden de enige uitbarsting van de vulkaan. Het begon met een seismische episode in mei 1957, maar de eigenlijke uitbarsting, die onder water begon bij de eilandjes Capelinhos, vond plaats tussen september 1957 en oktober 1958. De enorme explosies vormden een klein eiland, waarna door de opeenhoping van as en lavastromen een schiereiland ontstond dat de vulkaan met het land verbond. De Azoren werden prompt 2,4 km² groter.
Vandaag herbergt dit beschermde gebied de oorspronkelijke kustvegetatie en grote kolonies visdieven. Op weg naar de vulkaan komt u de oude vuurtoren tegen, die wonderbaarlijk genoeg gespaard is gebleven maar na de uitbarsting verder van de kaap kwam te liggen. Verderop liggen een paar huizen die door de uitbarsting zijn verwoest, wat bijdraagt aan het dramatische karakter van dit unieke landschap op de Azoren.
Het verhaal van een uitbarsting
Bij zonsopgang op 27 september 1957 nam een walvisvaarder die voor de kust van het eiland Faial viste vreemde wervelingen waar op het oppervlak van de oceaan, zo'n 800 meter van de kust. Deze gasbellen kondigden de eerste explosie aan. Dat was om 8 uur ’s ochtends en daarbij kwam een gigantische vulkanische pluim vrij. De wervelzone groeide en tegen het einde van de dag was de vulkaankolom al 4 km hoog. De explosies namen de volgende dagen in aantal toe en het uitgestoten vulkanische materiaal stapelde zich op totdat op 29 oktober een klein hoefijzervormig eiland ontstond dat bekend staat als Ile Neuve. In november ontstond door verdere explosies een tweede eiland, dat samensmolt met het eerste en uiteindelijk deel ging uitmaken van het hoofdeiland Faial. Op 16 december verschenen basaltische lavastromen voor de ogen van vele wetenschappers die van over de hele wereld waren afgereisd om dit zeldzame schouwspel te aanschouwen. De vulkanische as die op het eiland Faial viel, vernietigde de vegetatie en bedekte huizen, wegen en gewassen. Het was een desolaat gezicht, met de geur van zwavel en de trillingen van de grond daarbovenop. Begin 1958 ging de onderwateractiviteit verder en de uitbarsting kwam dichter bij de oude kustlijn, waardoor de verbinding tussen de vulkaan en het eiland werd verstevigd. In mei werd de uitbarsting strombolisch, met de uitstoot van lapilli en de vorming van een lavameer in de nacht van de 12de. Het was tijdens deze verschrikkelijke nacht dat een krachtige aardbeving het eiland Faial opschrikte en veel huizen deed instorten. Er verscheen een breuklijn van liefst 2 meter. Dankzij de preventieve evacuatie van de bevolking maakte de aardbeving geen slachtoffers. Er volgden meer lavastromen, die geleidelijk de vulkaankegel vormden die vandaag nog steeds zichtbaar is. De uitbarsting eindigde op 24 oktober 1958. Sindsdien is de vulkaan afgekoeld en geërodeerd en heeft hij de helft van zijn oppervlakte verloren.
De zeer jonge vulkaan Capelinhos, waar onze cruises naar Madeira en de Azoren een excursie aan wijden, geeft een idee van de intensiteit en het temperament van de vulkanische activiteit in de Azoren.
